دواعی لفظی مجازدواعی لفظی مجاز، انگیزه‌های مرتبط با لفظ در استعمالات مجازی است. ۱ - تعریف دواعی لفظی مجازدواعی لفظی مجاز، که در مقابل دواعی معنوی مجاز می باشد، فوایدی است که سبب استعمال لفظ مجازی به جای لفظ حقیقی می گردد، مثل آن که لفظی که بر معنای حقیقی شی ء دلالت می کند، بر زبان، سنگین جاری شود، چه این سنگینی به خاطر تک تک حروف آن باشد، چه به دلیل ترکیب بین آنها و چه به سبب وزن آن؛ ولی لفظی که بر معنای مجازی دلالت می کند، روان و دارای لطافت و شیرینی خاصی است؛ برای مثال، واژه " خنفقیق ـ به معنای آلام، ناراحتی ها و سختی های روزگار ـ بر زبان سنگین است، به همین دلیل به جای آن، کلمه " موت " را به کار می برند و به خاطر ناراحتی شدیدی که به شخصی رسیده است می گویند: " فلان وقع فی الموت "، و یا به خاطر عذوبت و خوش آیندی معنای " روضة " ( باغ )، آن را به صورت مجازی به جای " مقبرة " به کار می برند، و یا به منظور استفاده از صنعت " طباق، جناس، مقابله و ترصیع " که از محسنات بدیعی در علم بلاغت می باشد، لفظ مجازی را به جای لفظ حقیقی به کار می برند. ۲ - معانی طباق، جناس، مقابله و ترصیع" طباق " یعنی: جمع میان دو ضد، مانند: " السواد و البیاض ( سیاهی و سفیدی ) و اللیل و النهار ( شب و روز ) ". " جناس " یعنی: دو کلمه که در لفظ یکسان بوده ولی در معنا اختلاف دارند، مثل: کلمه " ساعة " در آیه: " و یوم تقوم الساعة یقسم المجرمون ما لبثوا غیر ساعة " که اولی به معنای " قیامت " و دومی به معنای " زمانی کوتاه " است. " مقابله " یعنی: آوردن چند معنا و سپس آوردن مقابل آن معانی به ترتیب، مثل قول شاعر: ما احسن الدین و الدنیا اذا اجتمعا - و اقبح الکفر و الإفلاس بالرجل. "ترصیع " یعنی: آوردن الفاظی که وزن‌های یکسان دارند و آخر آنها نیز مثل هم است، مانند: " ایابهم " و " حسابهم " در آیه: " ان الینا ایابهم، ثم اِنّ علینا حسابهم ". [۳]
اصول الفقه الاسلامی، زحیلی، وهبه، ج ۱، ص ۳۰۶.
[۴]
المحصول فی علم اصول الفقه، فخر رازی، محمد بن عمر، ج ۱، ص ۳۳۴-۳۳۵.
[۵]
اصول الفقه، زهیرالمالکی، محمد ابوالنور، ج ۲، ص ۷۰.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۷۰، برگرفته از مقاله «دواعی لفظی مجاز». |